Ronnie van Diemen legde samen met de leden van Denktank Nederland 2040 onze nationale gezondheid op de operatietafel. En dat is hard nodig, weet de onlangs afgezwaaide voorzitter van Jeugdzorg Nederland. Diagnose? ‘Als we niks doen, dan hebben veel meer mensen zorg nodig dan we als land aankunnen in 2040. We stellen een systeemverandering voor, van gezondheidszorg naar kwaliteit van leven.’
We zijn in het Sint Antoniusziekenhuis. Je bent lid van de Raad van Toezicht. En ooit begon hier je loopbaan als kinderarts. Hoe heeft dat je denken gevormd?
‘Als arts leer je te luisteren, vanuit wederkerigheid een gesprek voeren, analyseren, een diagnose stellen en behandelen. Dat is een heel concrete manier van werken die ik altijd heb gehouden, ook in alle beleidsmatige rollen die ik daarna in de gezondheidszorg heb gehad.’
Wat drijft jou om je in te zetten voor Denktank Nederland 2040?
‘Onze gezondheid is geen eiland. Het is met alles verweven: klimaat, economie, woningbouw – ze hebben allemaal invloed op onze gezondheid. De denktank heeft leden met allerlei expertises en achtergronden. Dat biedt de mogelijkheid voor een brede, multidisciplinaire benadering van maatschappelijke vraagstukken. Door te praten over de toekomst van Nederland kwamen we erachter wat we echt belangrijk vinden, een rode draad. Vandaaruit werken we aan integrale oplossingen voor de gezondheidszorg.’
Jullie hebben onze nationale gezondheid als het ware op de operatietafel gelegd. Wat heeft die operatie opgeleverd?
‘Onze gezondheid wordt sterk beïnvloed door onze sociale en fysieke leefomstandigheden: armoede, woonomgeving, bestaanszekerheid, intergenerationele factoren. Het is me nog duidelijker geworden dat we de focus moeten verleggen van gezondheidszorg naar kwaliteit van leven. En dus is het belangrijk om onze gezondheid mee te nemen in alle beleidsterreinen: health in all policies. Dat is geen loze slogan, maar bittere noodzaak.’
Wat is de eerste stap die een nieuwe regering in die richting moet zetten?
‘We staan voor een flinke opgave. Nederland telt in 2040 ongeveer 2,6 miljoen 75-plussers, dat is 85 procent meer dan begin jaren twintig. We moeten met veel minder mensen voor veel meer mensen zorgen. Dat kan alleen als we anders met gezondheid omgaan. Nederland 2040 biedt daarvoor een realistisch perspectief. Daarin wordt gezondheid in alle beleidsontwikkelingen meegenomen. In ons boek doen we daarvoor een aantal aanbevelingen: een Grote Vereenvoudiging van onze gezondheidszorg, focus op preventie en passende zorg, en de inzet van technologische innovatie.’
Laten we beginnen met de Grote Vereenvoudiging. Hoe zou die eruit kunnen zien?
‘Bijna een derde van de werktijd in de zorg gaat op aan administratie. Als je kan zorgen dat mensen in plaats van twee dagen een halve dag per week met administratie bezig zijn, kunnen ze meer zorg verlenen. We kunnen meer AI inzetten om de lasten te verlichten. Maar we moeten vooral vereenvoudigen door minder regels en meer vertrouwen.’
Hoe werkt dat?
‘Als inspecteur-generaal (IG) van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd heb ik geleerd dat goed toezicht alleen kan bestaan bij een basis van gezond vertrouwen in de mensen die de zorg verlenen. Het gaat niet om vinklijstjes, maar om verantwoording: waarom doe je wat je doet? Meer regels leiden tot meer verantwoording, meer staffuncties en meer frustratie. We moeten terug naar vertrouwen en eenvoud. Dan ontstaat er tijd en ruimte voor passende zorg.’
Wat versta je onder passende zorg?
‘Zorg die echt nodig is. Samen beslissen met de patiënt: wat is zinnig, wat past bij jou? Dat gesprek moet in de spreekkamer plaatsvinden. Daarbij zijn solidariteit en rechtvaardige toegang tot zorg belangrijke kernwaarden. Tegelijkertijd moeten we ons afvragen of we alle behandelingen moeten willen. Lang niet alles is effectief. En ook durven zeggen: hoort deze behandeling wel in het basispakket als preventie op de lange termijn een grotere kans op gezondheid en kwaliteit van leven biedt? We willen op een slimme manier goede zorg blijven leveren voor een groeiend aantal mensen. De groei aan zorgkosten kan daarbij zo groot zijn als onze economische groei, stellen we in ons boek.’
Je was tot voor kort voorzitter van Jeugdzorg Nederland. Wat vind jij een voorbeeld van passende en succesvolle jeugdzorg?
‘In Veendam hebben ze gezegd: we stoppen met het oude systeem. Met een focus op preventie en vroege interventie zetten ze hoogopgeleide professionals aan het begin van het zorgtraject. Zij brengen meteen de hulpvraag goed in beeld en werken vervolgens integraal samen met scholen, GGZ en wijkteams om de zorg te leveren die nodig is. Daardoor voorkom je dat veel kinderen specialistische zorg nodig zullen hebben. Het is een prachtig voorbeeld van hoe het anders kan.’
Hoe verhoudt zo’n complexe samenwerking zich tot een grote vereenvoudiging?
‘Met een duidelijke regierol aan het begin van het traject, slimme netwerken van professionals en minder bureaucratie zorg je voor vereenvoudiging in het werkproces. Je hoeft niet voor elk uurtje verantwoording af te leggen.. Dat scheelt enorm in administratieve lasten en frustratie.’
Dat vraagt wel om een ommezwaai bij zorgverzekeraars en gemeenten.
‘Het vraagt om een systeeminterventie. Daar pleit onze denktank ook voor. Hoe kan het systeem vereenvoudigd worden. Met daarin ook uitgewerkt hoe je voorkomt dat mensen zorg nodig hebben, preventie dus. Dat betekent dat je meer geld uit gaat geven aan het voorkomen van ziekte om het aantal gezonde jaren van mensen te vergroten.’
Meer aandacht voor preventie. Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
‘Bijvoorbeeld door in de spreekkamer al in te zetten op preventie en bijvoorbeeld leefstijl ter sprake te brengen, kun je latere klachten vaak voorkomen, van overgewicht tot depressie, en zijn behandelingen minder nodig. We gaan van gezondheidszorg naar kwaliteit van leven. Onze leefomgeving is bij een zo’n aanpak net zo cruciaal.’
Ons land telde in 2024 tienduizend snackbars, ruim 50 procent meer dan in 2014.
‘Precies. Dat heeft invloed op onze leefstijl. Maar het gaat ook over schimmel in huizen, luchtkwaliteit, isolatie. Als je daar geen aandacht voor hebt, blijf je investeren in het curatieve domein zonder echte oplossingen.’
Wat doet klimaatverandering met onze gezondheid?
‘Heel veel. Hitte zorgt voor stress, een verlengd pollenseizoen voor meer hooikoorts, luchtvervuiling voor ademhalingsproblemen, en trauma na ervaringen met extreme stormen en overstromingen. Dat moet je meenemen in beleid. Langetermijnaandacht voor klimaat is cruciaal voor onze gezondheid in de toekomst.’
Hoe kunnen we werken aan onze weerbaarheid tegen klimaatverandering?
‘Weerbaarheid heeft veel elementen. Bij mensen zijn vooral de eerste 1000 dagen van het leven van kinderen cruciaal en de omstandigheden waaronder ze opgroeien. Daarom hebben we de noodzaak voor een Nationale Jeugdstrategie in ons boek opgenomen, een langetermijnvisie voor de ontwikkeling van en in 2025 ook opgesteld door jongeren. Daarnaast heeft het klimaat direct effect op de gezondheid van mensen. We kunnen wijken weerbaarder maken door meer bomen die verkoeling bieden, en in woningen isolatie en ventilatie goed te regelen. En tegelijkertijd kun je niet alles oplossen. Klimaatverandering vraagt ook om mentale weerbaarheid van mensen zelf.’
Hoe zie je de rol van ouderen in 2040?
‘We krijgen veel meer ouderen in 2040. Maar dat is zeker niet iets negatiefs. Juist ouderen kunnen betekenisvol bijdragen via werk, mantelzorg en vrijwilligerswerk. Wat dan helpt zijn woonvormen die generaties kunnen verbinden, zoals een kinderopvang en seniorenwoningen. Dat versterkt veerkracht en vermindert eenzaamheid.’
Als arts heb je goed leren luisteren. Stel, je luistert nu naar de kinderen in 2040. Wat vertellen ze je dan?
‘Ik hoop heel erg dat ze kunnen zeggen: ik groei gezond en liefdevol op. Met minder prestatiedruk en meer onderlinge verbinding. Ik hoop ook dat kinderen niet meer uit huis worden geplaatst, omdat we de omstandigheden waarin ze opgroeien sterk hebben verbeterd. Een menselijke groene, krachtige samenleving in 2040, dat gun je ons allemaal.’
Tekst: Suzanne Leijtens
Lees meer over de toekomst van de gezondheidszorg in het boek van Denktank Nederland 2040.
